شفافیت، تنها یک ابزار نظارتی نیست بلکه بستر اصلی شکل‌گیری پاسخگویی و مشروعیت در نظام اداری است. تجربه کشورهای موفق در مبارزه با فساد نشان می‌دهد که افزایش دسترسی به اطلاعات، پیاده‌سازی سیستم‌های نظارت الکترونیک، و تقویت جامعه مدنی از عوامل کلیدی کاهش فساد هستند. برای تحقق این اهداف، لازم است چارچوب‌های قانونی مناسب تدوین و ضمانت اجرایی قوی برای آنها پیش‌بینی شود.
دکتر رضا ابوالحسنی- حقوقدان و استاد دانشگاه
مقدمه:
فساد اداری یکی از مهمترین چالش‌های نظام‌های حکمرانی است که نه تنها بهره‌وری را کاهش می‌دهد، بلکه اعتماد عمومی را نیز خدشه‌دار می‌کند. شواهد تجربی و نظری نشان می‌دهد که شفاف‌سازی فرایندهای دولتی، دسترسی آزاد به اطلاعات و تقویت سازوکارهای نظارتی می‌تواند به‌طور مؤثری فساد را محدود کند .
در سال‌های اخیر فساد اداری به عنوان یکی از مظاهر اصلی سوء‌مدیریت و ضعف ساختارهای حکمرانی، همواره در مرکز توجه پژوهشگران، سیاست‌گذاران و سازمان‌های بین‌المللی قرار داشته است و طبق گزارش سازمان شفافیت بین‌الملل (Transparency International) در سال 2023، کشورهایی که رتبه بالاتری در شاخص درک فساد (CPI) دارند، اغلب سیاست‌های شفاف‌سازی مؤثرتری را اجرا کرده‌اند، لذا شناخت ماهیت «شفافیت» کمک موثری در راه مبارزه با انواع فساد در جامعه شناخته می‌شود.
تعریف و اهمیت شفافیت
شفافیت به معنای افشای به‌موقع، دقیق و قابل فهم اطلاعات مربوط به تصمیمات، فرایندها و منابع در اختیار نهادهای عمومی است (Fung et al., 2007). بر اساس گزارش بانک جهانی (World Bank, 2020)، شفافیت یکی از ستون‌های اصلی حکمرانی خوب به شمار می‌رود و در کنترل فساد نقش کلیدی ایفا می‌کند.
رابطه میان شفافیت و فساد اداری
نابرابری اطلاعات بین نهادهای دولتی و شهروندان بستری برای شکل‌گیری رفتارهای فرصت‌طلبانه فراهم می‌کند. نظریه نمایندگی (Agency Theory) نشان می‌دهد که زمانی که نظارت ناکارآمد باشد و اطلاعات به‌طور نابرابر توزیع شده باشد، امکان بروز فساد بیشتر می‌شود (Jensen & Meckling, 1976).
به عنوان مثال: مطالعه‌ای که توسط Reinikka و Svensson (2005) در اوگاندا انجام شد، نشان داد که انتشار عمومی اطلاعات مالی مدارس باعث کاهش قابل‌توجه فساد در تخصیص بودجه آموزشی شد
ابزارهای شفاف‌سازی موفق:
دولت الکترونیک:
استفاده از سامانه‌های دیجیتال برای ثبت و اعلام معاملات دولتی، موجب کاهش تماس مستقیم میان کارگزاران دولتی و ارباب‌رجوع و در نتیجه کاهش فساد می‌شود (Bertot, Jaeger & Grimes, 2010).
قوانین دسترسی آزاد به اطلاعات:
در کشورهایی مانند سوئد، کانادا و هند، اجرای این قوانین موجب افزایش شفافیت و نظارت عمومی شده است.
نهادهای ناظر مستقل:
وجود رسانه‌های آزاد و نهادهای مدنی فعال، نقش مهمی در افشای فساد و پاسخگو ساختن مقامات ایفامی‌کنند
* منابع در دفتر آوندا نیوز موجود است